Wśród grantobiorców RITY znajdują się organizacje podchodzące do realizowanych projektów bardzo systemowo, z nastawieniem na długofalową współpracę z określonym partnerem lub w ramach określonego obszaru tematycznego. W takich przypadkach jednym z kluczowych czynników sukcesu jest poszukiwanie kompromisu pomiędzy stworzeniem już na początku długofalowej koncepcji (co istotne – mającej wyraźne zakończenie, przemyślany moment „odcięcia pępowiny”), a bieżącym dostosowywaniem się do ewoluujących potrzeb i oczekiwań wschodniego partnera.

Poza powyższym – ważnym szczególnie w przypadku cyklu projektów – istotne są trzy filary efektywności projektów:

• rzeczywista, uświadomiona i trafnie zdiagnozowana potrzeba po stronie wschodniej sygnalizowana przez wschodniego partnera,
• stabilny partner po stronie wschodniej, mający możliwości organizacyjne, kontakty i wysoką motywację do działania,
• przekazywanie rozwiązań, które mogą być utrzymane lub rozpowszechniane bez generowania istotnych kosztów pieniężnych i organizacyjnych.

Jeśli projekt ma osiągać długofalowe, trwałe i możliwie szerokie rezultaty, musi bazować na stosunkowo prostej filozofii (np. większe zaangażowanie uczniów w sprawy szkoły i lokalnej społeczności w ramach rad młodzieży) i być możliwy do zrealizowania w już istniejących warunkach prawnych, instytucjonalnych i ekonomicznych (gdyby nie była to koncepcja, która może być po prostu omówiona na szkoleniu i zaadaptowana w każdej ukraińskiej szkole, pod warunkiem motywacji nauczycieli i dyrekcji, tylko wymagała dodatkowych warunków lokalowych, wyjazdów, inwestycji itp.. projekt nie osiągnąłby takiego sukcesu)
Poprzednia wysokość grantów była absolutnym minimum, nie zawsze starczającym na pokrycie rzeczywistych kosztów projektu, obecne granty pozwalają natomiast na bardziej komfortowe planowanie projektu i lepsze wykorzystanie szans, które pojawiają się w trakcie jego realizacji (jak na przykład bliższa współpraca z nowymi partnerami).
Studium to pokazuje, że cykle powiązanych logicznie i organizacyjnie projektów mogą prowadzić do rzeczywistej multiplikacji i utrwalania osiąganych rezultatów, warto zatem rozważyć na ile wspieranie tego rodzaju długofalowych działań powinno być jednym z kierunków rozwoju RITY. Warunkiem niezbędnym jest tu jednak solidność i doświadczenie polskiego partnera, a także rozumienie cyklu projektów jako ciągłego rozwoju i poszerzania prowadzonych działań nie zaś powtarzanie tego samego w kolejnych latach.
Jest to również jedno ze studiów, w którym pojawiały się głosy dotyczące konieczności przemyślenia relacji pomiędzy polskimi a wschodnimi partnerami. Dotychczasowa formuła, w której jednoznacznie przydzielone są role mentora i ucznia powoli przestaje być adekwatna i efektywna, a postulat większej partnerskości w relacjach i wymianie wiedzy i doświadczeń nie powinien być lekceważony.

Historia programu edukacji obywatelskiej w Ukrainie
Cykl projektów Fundacji Civis Polonus poświęconych rozwojowi rad uczniowskich (a szerzej edukacji dla demokracji już od najmłodszych szkolnych lat) na Ukrainie jest przykładem realizowanej na przestrzeni kilku lat strategii długofalowej zmiany o coraz większym zasięgu. Współpraca ze wschodnim partnerem (organizacją Unique Country z podwinnickiej Żmerinki) została nawiązana w 2015 roku dzięki spotkaniu w ramach ritowskiej swatki. Ukraińscy partnerzy przyjechali na to spotkanie z jasną diagnozą – koniecznością wzmacniania demokratyzacji na Ukrainie poprzez rozwój postaw proobywatelskich wśród młodzieży i poczucia sprawczości i wartości płynącej z zaangażowania w sprawy wspólnoty. Fundacja Civis Polonus stała się dla nich oczywistym wyborem ze względu na posiadane przez nią wieloletnie doświadczenie w realizacji podobnych działań (przede wszystkim wspierających samorządność uczniowską) w polskich szkołach.

Na jednym ze spotkań z CP rozmawialiśmy, że trzeba zaczynać od szkoły. Bo jak nie ma zasad, uczciwości, transparentności, to dzieci już w szkole wpadają w apatię polityczną. A żeby jako dorośli mieli wiarę, że może być praworządnie i transparentnie, to w szkole już to powinni zobaczyć – że są takie uczciwe i transparentne procedury. – polski partner

Choć Fundacja miała już wówczas pewne doświadczenia w realizacji projektów zagranicą (np. w Gruzji), to jednak kierunek ukraiński był dla niej czymś zupełnie nowym. I, jak wskazują wywiady, kluczowym argumentem decydującym o podjęciu współpracy było poczucie wiarygodności ukraińskiego partnera. Z jednej strony podbudowane przez jego uczestnictwo w swatce odbywającej się pod patronatem RITY, z drugiej zaś możliwość osobistego spotkania, poznania się, wymiany koncepcji i pomysłów, która pozwoliła dostrzec zarówno wspólne wartości, jak też motywację i zaangażowanie by zrealizować planowany projekt.

Na tym etapie nie było jeszcze wiadomo jaki element budowania postaw zaangażowania społecznego sprawdzi się najlepiej w ukraińskich szkołach, dlatego też pierwszy projekt miał niejako charakter pilotażowy i łączył różne metody (budowanie rad uczniowskich, realizacja mini projektów przez uczniów dotyczących wybranych problemów w ich miejscowości) tak, by możliwe było sprawdzenie, która z nich jest najefektywniejsza na gruncie ukraińskim i ma w sobie największy potencjał.

Wyzwaniem, ale i doskonałą „szkołą” dla realizujących projekt było miejsce, w którym były prowadzone działania – nie jedno z głównych i dobrze rozwiniętych miast jak w wielu tego typu projektach, ale rodzinne miasteczko Jana Brzechwy, podwinnicka Żmerinka. Jak przyznają twórcy projektu, ich pierwsze wrażenia idealnie wpasowywały się w stereotypowe wyobrażenia o postradzieckiej prowincji, apatycznej i zaniedbanej, gdzie – cytując kolokwializm „prąd w kablach zawraca”, z dawnymi kwaterami robotniczymi zaadaptowanymi na „hotel” dla gości z Polski. Jednak pod powierzchnią zakurzonego socrealizmu krył się spory potencjał, który dzięki projektowi udało się pobudzić. Młodzież udało się zaangażować do diagnozy i rozwiązywania lokalnych problemów (wsparcie lokalnego schroniska dla zwierząt i akcja „Nie wyrzucajcie psów na ulicę” skierowana do mieszkańców), oraz stworzenia wspólnej przestrzeni twórczości, spotkań i organizacji eventów dla młodzieży „Strych”. Pozytywne doświadczenia z tych prac projektowych i współpracy z ukraińskim partnerem zachęciły do szerszego myślenia o możliwej kontynuacji projektu i skoncentrowaniu się na „soli” działalności Civis Polonus, czyli wspieraniu szkolnych i gminnych rad młodzieżowych. W następnym projekcie zaangażowano do współpracy również lwowskie Towarzystwo Lwa dzięki czemu możliwe było włączenie do projektu kolejnych szkół (w pierwszym projekcie była jedna, potem 3, wreszcie 10, ale de facto zasięg zmian jest znacznie większy). Od tego momentu sk

upiono się przede wszystkim na zmianie koncepcji funkcjonowania samorządów uczniowskich w wybranych szkołach – oparcie ich o rzeczywiście funkcjonujące elementy demokratyczne i wyłonienie wśród uczniów liderów oraz realne zaangażowanie uczniów w diagnozę i rozwiązywanie problemów w ich szkołach. Kolejnym etapem było z kolei z jednej strony rozszerzenie koncepcji o gminne rady młodzieży (a więc wyjście z inicjatywami poza gmach szkoły), jak też zaangażowanie do współpracy i przeszkolenie metodyków z wydziału oświaty, którzy mogliby przedstawiać nowoczesną koncepcję samorządu uczniowskiego podczas swoich rutynowych spotkań z nauczycielami. To podejście otworzyło możliwości multiplikacji i utrwalenia rezultatów projektu daleko wykraczające poza możliwości ukraińskich partnerów z trzeciego sektora.

Co więcej niejako „zakotwiczyło” promowane rozwiązania w ukraińskim systemie edukacji (przynajmniej na szczeblu lokalnym i regionalnym) i dodatkowo uwiarygadnia je przed nauczycielami i dyrektorami poszczególnych placówek. Czym innym jest formuła samorządu przywieziona przez „kogoś” z Polski, a czym innym przedstawiana przez przedstawicieli wydziału oświaty. Stanowi to dodatkową motywację i „argument przetargowy” dla nauczycieli i dyrektorów mniej chętnych do zmiany funkcjonującego stanu rzeczy i nieufnych wobec „oddawaniu władzy” uczniom. Z wywiadów wynika jednak, że jeśli nowy system zaczyna już funkcjonować, to nie kończy się wcale chaosem, a postulaty i pomysły uczniów nie idą wcale w kierunku „dostępności chipsów” w szkolnej stołówce, lecz rzeczywistych problemów i racjonalnych rozwiązań (modernizacji sal, miejsc spotkań, dodatkowych wydarzeń szkolnych itp.).

Ostatnim etapem, który miał być realizowany w tym roku, lecz został opóźniony przez pandemię było natomiast domknięcie projektu i upewnienie się, że jest już stabilny i samowystarczalny. W tym celu zaplanowano szereg działań networkingowych, wspierających zarówno same organizacje partnerskie, jak też ich współpracę z innymi instytucjami ukraińskimi tak, by w kolejnych latach mogły kontynuować działania na rzecz rozwoju samorządności młodzieży (w szkołach i gminach) już bez żadnego wsparcia finansowego i organizacyjnego z Polski.

Jak powstał pomysł na projekt? Jak została nawiązana współpraca ze wschodnim partnerem? Jak przebiegała współpraca ze wschodnim partnerem?
Projekt wynikał bezpośrednio z diagnozy potrzeb dokonanej przez wschodniego partnera (UC), który wiedział co chce osiągnąć (inwestycja w demokratyzację Ukrainy poprzez rozwój postaw proobywatelskich wśród młodzieży) i szukał odpowiednich metod i doświadczeń po stronie polskiej. Miejscem spotkania z Civis Polonus była swatka RITY w 2015 roku i zarówno okoliczności spotkania (patronat RITY), jak i możliwość osobistego poznania się i przedyskutowania potrzeb i pomysłów zdecydowały o podjęciu współpracy, która rozwijała się bardzo dobrze podczas kolejnych projektów. Po zakończeniu pierwszego z nich do inicjatywy dołączyło lwowskie Towarzystwo Lwa, które równie dobrze wpasowało się w schemat partnerskiej współpracy i stało się pomostem dla kontaktów z ukraińskimi metodykami nauczania – grupą kluczową dla multiplikacji i utrwalania rezultatów projektu. Przeprowadzone wywiady pokazały, że ocena współpracy była równie dobra ze stronu polskiej, jak i ukraińskiej a kooperacja nadal trwa.

Jakie osiągnięto rezultaty?
Pierwszy projekt osiągnął zamierzone lokalnie zmiany, przede wszystkim był jednak wartościowym pilotażem i wskazówką jak można rozwijać działania w szerszej skali. Drugi projekt skupił się na przedefiniowaniu roli i sposobu działania samorządu uczniowskiego w wybranych szkołach i wypracowaniu dobrych praktyk w tym zakresie. Kolejne projekty (jeden już zrealizowany i jeden w zawieszeniu ze względu na pandemię) zaangażowały nie tylko partnerów z trzeciego sektora, ale też metodyków nauczania i ukraińskie kuratoria dzięki czemu po pierwsze umożliwiona została multiplikacja rezultatów (rozpowszechnianie nowoczesnego podejścia do samorządu przez metodyków podczas ich spotkań z nauczycielami z wielu placówek), po drugie zaś nadanie oficjalnego umocowania nowym rozwiązaniom i dodatkowe uwiarygodnienie ich w oczach dyrektorów i nauczycieli. Ciężar kontynuacji działań w tym obszarze został też bardziej równomiernie rozłożony pomiędzy NGO i oficjalne instytucje i wypracowana została prosta i jasna metoda dalszego promowania samorządności uczniowskiej. Ostatnie planowane działanie ma skupiać się przede wszystkim na networkingu i wzmacnianiu trwałości rezultatów, tak by możliwe było dalsze życie i rozwój projektu bez jakiegokolwiek udziału ze strony polskiej (organizacyjnego lub finansowego).

Jakie czynniki pomogły / przeszkodziły w osiągnięciu rezultatów?
Fundamentem projektu było znalezienie wiarygodnego i rzetelnego partnera. W tym przypadku pomocna okazała się swatka RITY, która umożliwiła spotkanie, osobiste poznanie się i wymianę pomysłów i koncepcji. Bardzo istotna – poza samym zaangażowaniem wschodniego partnera – była przygotowana przez niego diagnoza potrzeb. Strona wschodnia dokładnie wiedziała co chce osiągnąć, czego potrzebuje i z jakimi grupami chce i może współpracować i potrzebowała partnera, który mógłby wesprzeć ich swoim doświadczeniem, wiedzą i potencjałem organizacyjnym.

Kluczowym aspektem projektu było bez wątpienia znalezienie instytucjonalnej ścieżki dla multiplikacji i utrwalania rezultatów (promowania nowoczesnej, demokratycznej koncepcji samorządu uczniowskiego). Zaproszenie do współpracy metodyków nauczania (ukraińskich kuratoriów pod auspicjami ministerstwa edukacji) i przeszkolenie ich pozwoliło na dotarcie do ogromnej liczby nauczycieli bez konieczności dalszego finansowego i organizacyjnego zaangażowania ze strony polskiego partnera i daleko wykracza poza to, co ukraińscy partnerzy z trzeciego sektora mogliby osiągnąć własnymi siłami.

Czy i w jaki sposób projekt był wspierany po jego zakończeniu? Jak można wspierać trwałość projektów (z RITĄ lub bez)?
Cykl projektów nie został de facto zakończony, można jednak uznać, że każde kolejne działanie miało za zadanie wsparcie, utrwalenie i poszerzenie osiągniętych wcześniej rezultatów. Od początku Fundacja zakładała również, że cykl będzie miał wyraźny koniec i dlatego planuje działania na rzecz usamodzielnienia strony ukraińskiej. Jest to sytuacja szczególna o tyle, że tego rodzaju długie cykle projektowe, będące nie powieleniem jednego działania w różnych miejscach, ale skupione na ciągłym rozwoju należą do rzadkości w ramach RITY. Wsparcie poprojektowe było tu zatem wpisane w logikę prowadzonych działań.

Czy istniało powiązanie pomiędzy projektami?
Wszystkie projekty stanowiły logiczne rozwinięcie i kontynuację poprzednich działań i tworzą razem spójną i logiczną całość. Od swego rodzaju pilotażu, przez przetestowanie najlepszych rozwiązań w małej skali i następnie inwestowanie w multiplikację i trwałość oraz niezależność.

Rola RITY – czy bez niej projekt był możliwy? Jak oceniają RITĘ jako grantodawcę? Jak im się współpracowało?
Nie byłoby możliwe zrealizowanie żadnego z projektów w całości ze środków własnych Fundacji, zaś poza RITĄ nie było w zasadzie żadnej alternatywy dla projektu realizowanego po pierwsze w tym obszarze geograficznym (Ukraina), w takiej skali (od lokalności wzwyż) i takiej elastyczności (kolejne projekty były odpowiedzią na nowe potrzeby i bazowały na zdobytych doświadczeniach, nie były z góry doprecyzowane). Ponadto prowadzone działania znakomicie wpasowały się w misje RITY, czyli inwestowanie w edukację na rzecz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i demokratyzacji.

Współpraca z RITĄ została bardzo wysoko oceniona zarówno przez polskiego, jak i wschodniego partnera. W wywiadach RITA prezentuje się jako grantodawca cechujący się otwartością, przejrzystością, otwartością we współpracy i komunikacji i wysokim poziomem merytorycznym.

Budżet projektu – na co wystarczyły (lub co mogłyby sfinansować) dodatkowe środki? Czy to ważne i dlaczego?
Po pierwsze, wyższe granty umożliwiły Fundacji realizację projektu bez dokładania do niego ze środków własnych lub innych donorów – przy projektach realizowanych przed 2018 rokiem konieczne było dopięcie budżetu poza RITĄ. Po drugie, pozwoliły na zwiększenie zakresu prowadzonych działań – więcej partnerów, to więcej możliwości, ale też i większe koszty. Wyższy grant umożliwia lepsze wykorzystanie zbudowanego potencjału, bez dodatkowych funduszy byłoby to bardzo trudne i z pewnością odbiłoby się negatywnie na zakresie i trwałości osiąganych rezultatów. W przypadku tego typu projektów ważne jest również, żeby dotrzeć do wszystkich partnerów, a poza głównymi miastami koszty tego rodzaju wyjazdów są często wyższe – również i w tym przypadku nowe podwyższone granty dają większy komfort działania i planowania projektu.

Polskie doświadczenie transformacji w kontekście projektu – czym jest?
W przypadku tego projektu związek z transformacją jest stosunkowo jasny – jak podkreślają przedstawiciele polskiego partnera demokratyzacja i proces budowy społeczeństwa obywatelskiego ma charakter ciągły, jest potrzebny nie tylko na Ukrainie, nie tylko w Polsce, ale i w „starych” zachodnich demokracjach również, zwłaszcza w obliczach kryzysów. Tym niemniej nie jest już oczywiste czy nadal jest to odwoływanie do transformacji sensu stricto, czy też do całego procesu, który zainicjowała i trwa do dzisiaj. Na pewno jednak projekt jest dziedzictwem transformacji w sensie tematyki samorządności uczniowskiej – u nas w czasach PRL podejście do tej „instytucji” było niemal identyczne i podobna była jej też umowność i fasadowość. Dopiero zmiana ustroju pozwoliła na otwarcie szkoły na dialog i bardziej partnerskie podejście do uczniów i na przestrzeni lat Civis Polonus starało się tę nową przestrzeń wypełnić treścią i wzmacniać samorząd uczniowski i zaangażowanie młodzieży w diagnozę i rozwiązywanie lokalnych problemów. Te wspólne źródła (złogi poprzedniego ustroju i sposobu myślenia) pozwalają też na znalezienie wspólnego języka ze stroną ukraińską i wsparcie ich w przemianach, które nie tak dawno zachodziły w podobnych warunkach u nas.

Zrealizowane projekty:

Numer projektu	2016/08
Tytuł projektu	Akademia Lokalnych Liderów w Żmerince
Wysokość grantu	39 800 zł
Polski partner	Fundacja Civis Polonus
Wschodni partner	Unique Country
Kraj	Ukraina
Obszar tematyczny	Społeczeństwo obywatelskie, demokracja

Numer projektu	2016/08
Tytuł projektu	Akademia Lokalnych Liderów w Żmerince
Wysokość grantu	39 800 zł
Polski partner	Fundacja Civis Polonus
Wschodni partner	Unique Country
Kraj	Ukraina
Obszar tematyczny	Społeczeństwo obywatelskie, demokracja

Numer projektu	2016/08
Tytuł projektu	Akademia Lokalnych Liderów w Żmerince
Wysokość grantu	39 800 zł
Polski partner	Fundacja Civis Polonus
Wschodni partner	Unique Country
Kraj	Ukraina
Obszar tematyczny	Społeczeństwo obywatelskie, demokracja

Numer projektu	2016/08
Tytuł projektu	Akademia Lokalnych Liderów w Żmerince
Wysokość grantu	39 800 zł
Polski partner	Fundacja Civis Polonus
Wschodni partner	Unique Country
Kraj	Ukraina
Obszar tematyczny	Społeczeństwo obywatelskie, demokracja

Numer projektu	2016/08
Tytuł projektu	Akademia Lokalnych Liderów w Żmerince
Wysokość grantu	39 800 zł
Polski partner	Fundacja Civis Polonus
Wschodni partner	Unique Country
Kraj	Ukraina
Obszar tematyczny	Społeczeństwo obywatelskie, demokracja

Numer projektu	2016/28
Tytuł projektu	Student Council as Civic Activity Experience at School
Wysokość grantu	39 875 zł
Polski partner	Fundacja Civis Polonus
Wschodni partner	Unique Country / Towarzystwo Lwa
Kraj	Ukraina
Obszar tematyczny	Edukacja i wychowanie

Numer projektu	2017/31
Tytuł projektu	Samorząd uczniowski – nauka demokracji
Wysokość grantu	39 905 zł
Polski partner	Fundacja Civis Polonus
Wschodni partner	Unique Country / Towarzystwo Lwa
Kraj	Ukraina
Obszar tematyczny	Edukacja i wychowanie

Numer projektu	2018/24
Tytuł projektu	Samorząd uczniowski – nauka demokracji
Wysokość grantu	59 882 zł
Polski partner	Fundacja Civis Polonus
Wschodni partner	Unique Country / Towarzystwo Lwa
Kraj	Ukraina
Obszar tematyczny	Edukacja i wychowanie